Mexicaanse meesterwerken uit de collectie van het Museo de Arte Moderno naar Amstelveen.
Intens Mexico is een uitbundige tentoonstelling waarmee het Cobra Museum voor Moderne Kunst 46 kunstwerken uit de collectie van het Museo de Arte Moderno in Mexico-Stad voor het eerst naar Nederland brengt. Een aanzienlijk deel hiervan behoort tot het nationaal erfgoed van dit omvangrijke, kleurrijke en diverse land, dat maar liefst net zo groot is als West-Europa. De werken zijn geselecteerd door Sylvia Navarrete Bouzard, tot voor kort directeur van het Museo de Arte Moderno in Mexico-Stad.
Intens Mexico is een tentoonstelling met een veelzijdige beeldtaal en symboliek. We maken kennis met een variëteit aan symbolische, soms zelfs karikaturale figuren die geportretteerd worden in een onbevangen, expressieve stijl en zien gepassioneerde en vitale kunst, die deels geworteld is in oude tradities. Maar ook satirische benaderingen van nationalisme en een kritische blik op het vermengen van culturele identiteit ontbreken niet. Een aantal van de bekendste Mexicaanse kunstenaars is in deze tentoonstelling vertegenwoordigd, zoals Tina Modotti (1896-1942), José Clemente Orozco (1883-1949) Diego Rivera (1886-1956) en David Alfaro Siqueiros (1896-1974). Ook Frida Kahlo (1907-1954) is te zien, met het werk Los Cocos, uit 1951. Dit is een treffend voorbeeld van de stillevens die Kahlo in de laatste fase van haar leven schilderde en waarin te zien is hoe zij haar pijn en emoties op vruchten en huilende kokosnoten projecteerde.
Politiek
De vroegste werken in de tentoonstelling dateren van rond 1910, de begintijd van de Mexicaanse revolutie, die in 1917 eindigde. Dit was een buitengewoon bloedige (en later vaak ook geromantiseerde) revolutie, die voortvloeide uit een gewapend conflict tussen de dictator Porfirio Díaz enerzijds en bewegingen die opkwamen voor het ‘gewone volk’ anderzijds. Bekende vertegenwoordigers van deze bewegingen zijn mensen als Emiliano Zapata en Francisco ‘Pancho’ Villa. Het Zapatistisch Nationaal Bevrijdingsleger heeft overigens nog steeds een belangrijke stem binnen Mexico en zelfs ook in het intellectuele debat daarbuiten. Het is bovendien een populair onderwerp voor hedendaagse kunstenaars.
Identiteit
Mexicanen spreiden hun individuele en nationale identiteit bij voorkeur op sensuele wijze en met een tikje overdrijving tentoon. In relatie tot de nationale identiteit van Mexico, is het van belang de komst van de Spaanse conquistadores in 1521 te noemen. De (beeld)cultuur en de mythes van vóór die tijd vormen namelijk een belangrijke inspiratiebron voor veel moderne kunstenaars. Dit geldt overigens evenzeer voor de periode die daarop volgde, die gekenmerkt wordt door vermenging van culturen en identiteiten. Bovendien raakten de oorspronkelijke religies vermengd met de tradities van de Rooms-Katholieke kerk. Deze fusie van geloofsovertuigingen uit zich vaak in clandestiene rituelen en zwarte magie die in de grote steden verpakt worden in rooms-katholieke liturgie. De portretkunst is een uitstekend middel om identiteit in uit te drukken. Daarbij valt op dat kunstenaars over het algemeen de geportretteerde op natuurlijke wijze proberen te laten samengaan met hun afkomst, geboortegrond en kosmische energie. Het tonen van Cuca Bustamante in traditionele kledij in het door Diego Rivera geschilderde Retrato de Cuca Bustamante uit 1946, is hier een praktisch en alledaags voorbeeld van.
Seksualiteit
In de oorspronkelijke cultuur van Mexico bestaat een tolerantie ten aanzien van seksuele diversiteit. In sommige delen van het land, in het bijzonder Juchitán in de afgelegen zuidelijke staat Oaxaca, bestaan deze houding en tradities als het matriarchaat en geheime religieuze rituelen nog voort. Hier maakte fotografe Graciela Iturbide tussen 1979 en 1988 een indrukwekkende fotoserie waarvan een aantal werken in de tentoonstelling zijn opgenomen zoals Magnolia uit 1986. Machismo, inclusief de hieruit voortvloeiende mishandeling van vrouwen, vrouwenmoorden en homofobie blijven in het merendeel van het land echter een probleem. Toch brengt de Mexicaanse kunst uit het eerste deel van de twintigste eeuw dit probleem zelden in beeld. In de Mexicaanse kunst komt het regelmatig voor dat mensen (en andere wezens) verbeeld worden met een tweeledige seksualiteit, wellicht een weerspiegeling van de veelzijdige aard van de samenleving. Wat ook opvalt is dat de protestcultuur van de jaren zestig, met de hiermee gepaard gaande seksuele bevrijding, vrouwenemancipatie en popmuziekcultuur, het voor kunstenaars mogelijk maakte om seksuele voorkeuren uit te beelden die lange tijd taboe waren.
Dood
Mexicanen zijn geobsedeerd door de dood en gefascineerd door de hel. De hel is bij uitstek een plaats waar allerlei primitieve driften en instinctief geweld, voortkomend uit het onderbewuste, tot uitdrukking gebracht kunnen worden. In de Mexicaanse kunst bestaat een grote interesse in het uitdrukken van het onderbewuste. Dit is deels een uitvloeisel van het surrealisme, dat zeer invloedrijk was in Mexico. Dit kwam doordat in de jaren dertig en begin jaren veertig veel surrealisten naar Mexico vluchtten tijdens Franco’s dictatuur in Spanje en de bezetting van Europa door de Nazi’s. Zo hebben onder meer Antonin Artaud (1896-1948), Luis Buñuel (1900-1983), Leonora Carrington (1917-2011), Benjamin Péret (1899-1959) en Remedios Varo (1908-1963) in Mexico gewoond, of het land bezocht. De Franse schrijver André Breton (1896-1966), die de theoretische basis legde voor het surrealisme, bezocht Mexico in 1938, waarna hij dit ‘een bij uitstek surrealistisch land’ noemde. De Mexicaanse interesse in het onderbewuste vloeit bovendien voort uit de oude tradities, geloofsovertuigingen en ceremonies die nog steeds deel uitmaken van het dagelijks leven en die vaak ook verband houden met de dood. Het traditionele repertoire van droomlandschappen en bovennatuurlijke beelden, is de erfenis van animistische religies die de Spaanse kolonisatie en de katholieke kerk nooit helemaal hebben weten te onderdrukken. In de tentoonstelling is te zien hoe dit bijna vijf eeuwen later werd verrijkt met hybride figuren, mens-dier figuren en wezens waaraan menselijke eigenschappen werden toegekend. Kunstenaars hebben gepoogd om zowel de spirituele als het ongerepte, wilde karakter van Mexico te vangen: de belofte van een bestaand paradijs of die van een toekomstig Mexicaans paradijs.