“De enige valide manier om je tegen het systeem te verzetten is door middel van vreugde.”
Het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen toont een omvangrijke selectie uit het oeuvre van de Italiaanse kunstenaar Enrico Baj (1924-2003). Enrico Baj: Play as Protest is tegelijkertijd een herintroductie in Nederland van het werk van deze eigenzinnige kunstenaar. De tentoonstelling laat zo’n honderd werken uit de jaren 50, 60 en 70 zien van de kunstenaar.
Enrico Baj’s werk oogt speels, kleurrijk en humorvol maar toont gelijktijdig zijn scherpe maatschappijkritische, zelfs anarchistische houding. Zelf stelde Baj dat “De enige manier om je tegen het systeem te verzetten is door middel van vreugde”. Baj zette spel in als een vorm van engagement en creatie als een vorm van protest. Het richt zich tegen het fascisme, totalitaire systemen, de macht van de heersende klasse en de potentiële vernietiging van de leefomgeving (de toen nieuwe nucleaire dreiging). De tentoonstelling laat zien hoe Baj speelse strategieën, satire en het bewust oneerbiedig zijn als middelen inzette tegen een samenleving die voortdurend in staat lijkt zichzelf te vernietigen.
Baj ontwikkelde een uiterst originele beeldtaal met assemblage-schilderijen waar het maakplezier van af spat. Net als de Cobra kunstenaars hield Baj ervan met materialen en media te experimenteren en in de tentoonstelling zijn dan ook niet alleen schilderijen, maar ook keramiek, Meccano sculpturen, assemblages, publicaties en manifesten opgenomen. De tentoonstelling begint in de jaren 50 met werk uit de periode van de door Baj opgerichte Movimento Arte Nucleare. Hieraan zou Asger Jorn, mede-oprichter van CoBrA, later nog deelnemen. Jorn had overigens een bijzondere band met Baj. In 1953 schreef hij: “Beste kameraad, dit is dan de eerste vriendschappelijk band die ik na mijn jaren van isolement aanga. Het zal mij een genoegen zijn om samen te werken.”
De tentoonstelling laat onder meer Baj’s reeks Generali (Generaals) uit de eerste helft van de jaren 60 zien waarmee hij ook deelnam aan de Biënnale van Venetië in 1964. De Generaals zijn absurde karakters die deels bestaan uit gevonden objecten zoals riemen en medailles. Uit de jaren 70 zijn onder meer sculpturen van Meccano speelgoed te zien. Ze geven commentaar op het klakkeloos inzetten van technologie en de robotisering van de mens in de maatschappij.
Het sluitstuk van de tentoonstelling is het 12 meter brede werk I funerali dell’anarchico Pinelli (De begrafenis van de anarchist Pinelli) uit 1972. Dit werk was een reactie op de waargebeurde feiten en werd destijds in Italië gecensureerd, maar vervolgens internationaal getoond in o.a. Museum Boijmans van Beuningen in 1973.
Helaas moeten we constateren dat de maatschappij ook vandaag de dag nog steeds soortgelijke bedreigingen kent als waar Enrico Baj tegen protesteerde. In een speciaal voor de catalogus gemaakt interview tussen Maurizio Cattelan en Baj worden vergelijking getrokken tussen het werk van Baj en de oorlog in Syrië en het nu concrete gevaar van de milieuproblematiek.
Ivana Ivkovic, filosofe, publicist en eigenaar van No Wishful Thinking schreef een kort essay Kunst, satire en verzet over hoe het werk van Baj aansluit bij deze huidige, volgens Ivkovic boeiende, tijd. U kunt de tekst hier downloaden
Om die redenen kijkt het Cobra Museum ook naar hedendaagse protestgroepen. Op 23 april zal het museum samenwerken met de Vrije Bond en in het teken staan van een Anarchistische BAJeenkomst met o.a. lezingen, poëzie, anarcho-folk muziek, documentaire en een rondleiding door de tentoonstelling door kunsthistoricus en anarchist Dick Gevers.
Enrico Baj: Play as Protest is samengesteld door curator Carrie Pilto, met medewerking van Luca Bochicchio in de rol van onderzoeksadviseur en met de genereuze medewerking van Archivio Enrico Baj, Vergiate en Fondazione Marconi, Milaan. Theatermaker Beppe Costa heeft speciaal voor deze tentoonstelling een audiotour samengesteld.
De werken in de tentoonstelling zijn hoofdzakelijk afkomstig van het Archivio Enrico Baj in Vergiate en van Fondazione Marconi in Milaan. Daarnaast zijn er waardevolle aanvullende bruiklenen uit privé-collecties, uit het S.M.A.K. in Gent en uit Museo d’arte moderna e contemporanea di Trento e Rovereto.